މިހާރު ޢަމަލުކުރަމުން އަންނަ ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޤާނޫނު އަސާސީ (ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީ) އަކީ، މިހާތަނަށް ދިވެހިންނަށް ލިބުނު އެންމެ ފުރިހަމަ ޤާނޫނު އަސާސީއެވެ. ރައްޔިތުންގެ ޚާއްޞަ މަޖިލިސް އެއްކުރެވުނީ، ދިމިޤުރާތީ ފުރިހަމަ ހަމަތައް ލިބިފައި ނެތްއިރު، އަދި މިނިވަން އިންސާފުވެރި އިންތިޚާބަކުން ނޫން ނަމަވެސް ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީ އެކުލަވާލުމުގައި، ގިނަ މެމްބަރުންތަކެއް ބުރަ އަދި ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.

ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީއަކީ ދިވެހިން އެދޭ ބަދަލުތައް ދިވެހި ވެރިކަމަށާއި، ދިވެހިން ގެ ކުރިމަގު ބައްޓަށް ކުރާނޭ ޗާޓުތައް ކުރެއްސެވިއެވެ. މިއަދު ދިވެހިން މިދެކޭ ސިޔާސީ މަލްޓިޕާޓީ ނިޒާމާއި މިނިވަން ނޫސްވެރިކަން ގެނެސްދިނީ އެމްޑީޕީގެ އާއްމު މެމްބަރުންގެ ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ. އެބުރަ މައްސައްކަތާއި ޤުރުބާނީތަކަކީ ވަކިފަރުދެއްގެ އެކަނި މަސައްކަތް ކަމުގައި ދައްކައި ލޭބަލްކޮށްގެން އޭނާއަށް އިނާމެއްގެ ގޮތުގައި ދައުލަތުގެ އެންމެ މަތީ ބާރުތައް ދޭންޖެހޭ ކަމަކަށް ގިނަ ރައްޔިތުން ޤަބޫލެއް ނުކުރެއެވެ. ވަކިމީހަކަށްޓަކައި ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމް ބަދަލުވާކަށް ނުޖެހެއެވެ.

2023 ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ނުވަ ވަނަ ދުވަހު ބޭއްވުނީ، ރިޔާސީ އިންތިޚާބަކީ، ދިވެހިޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީ، ތަންފީޒްކުރެވެން ފެށުމަށްފަހު މިފާއިތުވި، 20 އަހަރުގެ ތެރޭގައި ބޭއްވުނު، 7 ވަަނަ ރިޔާސީ އިންތިޚާބެވެ. 2008 ވަނަ އަހަރު، ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގެ ދެބުރެއް އޮތެވެ. 2013 ވަނަ އަހަރު، ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގެ ވޯޓުލުން 3 ފަހަރަށް އޮތެވެ. އެއީ އެއަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގެ ފުރަތަމަބުރު، ދިވެހިރާއްޖެގެ ސްޕްރީމްކޯޓުން ބާޠިލް ކުރުމުންނެވެ. 2018 ވަނަ އަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބަކީ، ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން ބޭއްވުނު ރިޔާސީ އިންތިޚާބުތަކުގެ ތެރެއިން އެއްބުރުން ނިމުނު ހަމައެކަނި އިންތިޚާބެވެ. 

ދިވެހިޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފެހި ޤާނޫނު އަސާސީ، އެކުލަވާލުމުގައި، އޭރުގެ ޚާއްޞަ މަޖިލީހުން، ދިވެހިރާއްޖެ ޚުދުމުޚުތާރު ވެރިކަމަކަށް އަލުން ގެންދިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކައި ވަރަށް މުހިންމު މާއްދާއެއް ޤާނޫނު އަސާސީގައި ހިމެނިއެވެ. އެމާއްދާއަކީ، ރިޔާސީ ދައުރުގެ އަދަދު ކަނޑައެޅުމުގެ މާއްދާއެވެ.

ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޤާނޫނު އަސާސީގެ 107 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ)

ޤާނޫނު އަސާސީއާ ޤާނޫނުތަކުގައި، ލިޔެފައި މާއްދާތަކެއް ހުއްޓަސް، ޤާނޫނުތަކުގައި ނުލިޔާ އަދި ރައްޔިތުން އެކަމެއްގެ މައްޗަށް ޢަމަލުކުރަމުން އަންނަ ގޮތްތަކަކީ، ޤާނޫނީ ބަހުރުވައިގައި، ލިޔެވިފައި ނެތް އެހެން ނަމަވެސް އޭގެ މައްޗަށް ރައްޔިތުން ޢަމަލުކުރާ ޤާނޫނެވެ. އެފަދަ މާއްދާއެއް، ފާއިތުވި 20 އަހަރު ތެރޭގައި ބޭއްވުނު ރިޔާސީ އިންތިޚާބުތަކުން ފެންނަމުން އެބަދާކަމަށް ޤާނޫނީ ދާއިރާގެ ބޭފުޅުން އެބަ ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ބައެއް އާއްމުންނާއި އެހެން ފަރާތްތަކުންވެސް އެކަން ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ.

ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޤާނޫނު އަސާސީގައި ލިޔެފައި ނެތް، އެކަމަކު ފާއިތުވި ކޮންމެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބެއްގައި ރައްޔިތުން ޢަމަލުކުރި މާއްދާ:

ފާއިތުވި 20 އަހަރުގެ ތެރޭގައި ކޮންމެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބެއްގައިވެސް، ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން ވަނީ، ވެރިކަން ބަދަލުކޮށްފައެވެ. އައު ޤާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން ވެރިކަން ކުރެއްވި އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ދެވަނަ ދައުރެއް ކާމިޔާބު ކުރެވިފައެއް ނެތެވެ. ރައީސް މައުމޫނަށް އައު ޤާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން އެންމެ ދައުރެއްވެސް ލިބިވަޑައި ނުގަންނަވައެވެ. ރައީސް ނަޝީދަށާއި، ރައީސް ވަހީދަށް ވެސް ރައްޔިތުން ދެވަނަ ދައުރެއް ނުދިނެވެ. ރައީސް ޔާމީނަށްވެސް ދެވަނަ ދައުރެއް ނުދިނެވެ. 30 ސެޕްޓެމްބަރު 2023ގައި އޮންނަ ރިޔާސީ އިންތިޚާބު ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ޞާލިހަށް ކާމިޔާބު ކުރެވިއްޖެ ނަމަ، ލިޔެވިފައި ނެތިސް ރައްޔިތުން ޢަމަލުކުރަމުން އައި މިމާއްދާ އުވުނީއެވެ.

މީގެ އިތުރުން އެހެން ކަމެއްވެސް ފާއިތުވި ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި، ފާހަގަވެފައި ވެއެވެ. އެއީ ކޮންމެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބެއްގެ ފުރަތަމަ ބުރުގައި ދެވަނައަށްދާ ކެންޑިޑޭޓް، ރިޔާސީ އިންތިޚާބު ކާމިޔާބު ކުރެއްވުމެވެ. 2008 ވަނަ އަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގެ ފުރަތަމަ ބުރުގައި ރައީސް ނަޝީދާއި، ރައީސް މައުމޫނާއި ދެމެދު %20 ޕަސެންޓްގެ ފަރަޤެއް އޮތެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގެ ދެވަނަ ބުރު ކާމިޔާބު ކުރައްވައި، 11 ނޮވެމްބަރު 2008 ގައި ވެރިކަމުގެ ހުވާ ކުރެއްވީ ރައީސް ނަޝީދެވެ.

2013 ވަނަ އަހަރުގެ ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި، ފުރަތަމަ ބުރުގައި އެންމެ ކުރި ހޯއްދެވީ ރައީސް ޔާމީނާއި ރައީސް ނަޝީދެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ރައީސް ނަޝީދުގެ މައްޗަށް ކުރި ހޯއްދަވައި، 11 ނޮވެމްބަރު 2013ގައި ވެރިކަމުގެ ހުވާކުރެއްވީ، ރައީސް ޔާމީނެވެ.

ޤާނޫނު އަސާސީގައި، ރައްޔިތުންގެ ޚާއްޞަ މަޖިލީހުން ލިޔެ ޤަރާރުކޮށްފައި ވަނީ، އެކަކަށް ވެރިކަން ކުރެވޭނީ 5 އަހަރުގެ ދެ ދައުރުކަމަށް ކަމުގައި ވީނަމަވެސް، ރައްޔިތުން ވޯޓުދެމުން އައިސްފައި ވަނީ އެގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ފާއިތުވި 20 އަހަރުގެ ތެރޭގައި، އެއްވެސް ވެރިއަކަށް ރައްޔިތުން ދެވަނަ ދައުރެއް ނުދިނުމުގެ ފަހަތުގައި ވަނީ، ރައްޔިތުންގެ އުއްމީދާއި އެދޭ ގޮތަށް ކަންކަން ނުދިޔުންކަމުގައި މުޅިން ބެލެވޭކަށްވެސް ނެތެވެ. އެގޮތަށް ދިމާވުމުގެ އެއްސަބަބަކީ، ރާއްޖޭގެ އިޤުތިޞާދީ ޙާލަތާއި ސިޔާސީ މަޝްރަޙް އޮތްގޮތަށް ވުރެ ރައްޔިތުންގެ އުއްމީދުތައް މާބޮޑަށް މަތިވުން ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ.